Hoàng Thành Huế Và Tinh Hoa Ngói Lưu Ly Triều Nguyễn

Dưới bầu trời xanh thẳm của cố đô Huế, những viên ngói lưu ly phủ lên mái cung điện cổ tựa như lớp áo choàng lấp lánh, kể câu chuyện về triều đại vàng son đã đi vào lịch sử. Từ thế kỷ XIX, các nghệ nhân dưới thời vua Gia Long đã dùng kỹ thuật nung men độc đáo để tạo ra loại vật liệu kiến trúc đặc biệt này, biến Hoàng thành Huế trở thành biểu tượng quyền lực được "khảm ngọc" giữa lòng sông Hương.

Theo sử sách ghi lại, quy trình chế tác ngói lưu ly đòi hỏi sự tỉ mỉ đến từng milimet. Nguyên liệu đất sét được chọn lọc từ vùng Phủ Lỗ (Hà Nội) và Bàu Đức (Thừa Thiên Huế), pha trộn theo tỷ lệ bí truyền. Khâu tạo hình viên ngói trên bàn xoay thủ công là thử thách đầu tiên, khi mỗi chi tiết cong vòm phải đồng nhất đến mức 70.000 viên ngói trong điện Thái Hòa không có hai mẫu nào trùng khớp.

Điều khiến giới nghiên cứu kinh ngạc chính là bí quyết phối màu. Thay vì dùng chất nhuộm công nghiệp, nghệ nhân xưa đã khai thác khoáng chất tự nhiên: màu vàng hoàng gia từ quặng limonite, sắc xanh ngọc bích chiết xuất từ lá chàm kết hợp tro trấu, còn màu đỏ son được tạo ra từ hỗn hợp đất đỏ bazan và vỏ sò biển Đà Nẵng. Mỗi lò nung chỉ cho ra đời 200-300 viên ngói đạt chuẩn sau 15 ngày ủ lửa liên tục ở nhiệt độ 1.200°C.

Kiến trúc sư người Pháp Gustave Dumoutier từng mô tả trong nhật ký năm 1886: "Những mái cung điện như dải lụa màu uốn lượn, phản chiếu ánh sáng tạo hiệu ứng quang học khiến người xem có cảm giác tòa nhà đang chuyển động". Hiện tượng này xuất phát từ kỹ thuật xếp ngói "long ly quy phượng" độc đáo, nơi mỗi hàng ngói được xếp chồng lệch 3/4 viên so với lớp dưới, tạo hiệu ứng vân sóng khi quan sát từ xa.

Tuy nhiên, thời gian và chiến tranh đã khiến di sản này dần mai một. Năm 2018, dự án phục chế ngói lưu ly bằng công nghệ 3D mapping đã làm sống lại hoàn toàn hệ thống mái điện Cần Chánh. Các chuyên gia từ Đức đã sử dụng máy quét laser để phân tích 15 lớp men cổ, trong khi nghệ nhân Lê Văn Hải (78 tuổi) - truyền nhân đời thứ 5 của phường thợ ngói Phước Tích - đã tiết lộ bí mật về kỹ thuật "ủ sương" giúp men ngói bám chắc qua mùa mưa bão.

Ngày nay, du khách đến thăm Hoàng thành không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc mà còn được trải nghiệm công đoạn đập đất sét theo nhịp điệu "hò giã gạo" truyền thống tại xưởng phục chế. Mỗi viên ngói lưu ly mới ra lò đều được khắc dấu triện ấn triều Nguyễn cùng mã QR code chứa thông tin lịch sử - minh chứng cho sự giao thoa giữa di sản và công nghệ.

Giáo sư sử học Trần Đức Anh Sơn nhận định: "Màu sắc trên mái Hoàng thành Huế không đơn thuần là trang trí. Màu vàng tượng trưng cho hoàng quyền, xanh ngọc là ước vọng thịnh vượng, còn đỏ son thể hiện sức mạnh dân tộc. Đây chính là bản tuyên ngôn thẩm mỹ bằng gốm sứ của tiền nhân". Những viên ngói lưu ly qua năm tháng vẫn tiếp tục kể câu chuyện về một nền văn hóa biết biến đất sét bình thường thành tác phẩm bất tử.