Gạch Cổ Hội An Dấu Ấn Văn Hóa Muôn Đời

Nằm bên dòng sông Hoài thơ mộng, phố cổ Hội An như bức tranh thủy mặc được tô điểm bởi những viên gạch xanh rêu phong. Loại vật liệu xây dựng độc đáo này không chỉ là "linh hồn" của các công trình kiến trúc cổ mà còn ẩn chứa câu chuyện văn hóa xuyên suốt 5 thế kỷ. Những bức tường gạch màu khói hương đã trở thành nhân chứng lịch sử, lưu giữ hơi thở của thương cảng quốc tế sầm uất bậc nhất Đông Nam Á.

Theo các nhà nghiên cứu di sản, kỹ thuật sản xuất gạch cổ tại Hội An kế thừa tinh hoa từ ba nền văn hóa: kỹ thuật nung gạch kiểu Chăm Pa, phương pháp tạo màu đặc trưng của thợ thủ công Trung Hoa và bí quyết chống thấm từ các thương nhân Nhật Bản. Điều đặc biệt nằm ở nguyên liệu đất sét khai thác từ vùng đồi núi phía Tây thành phố, pha trộn với tro trấu theo tỷ lệ "nhất định không tiết lộ" của các nghệ nhân xưa. Quá trình nung gạch kéo dài 15 ngày đêm trong lò đất, nhiệt độ được kiểm soát bằng kinh nghiệm dân gian thay vì thiết bị hiện đại.

Kiến trúc sư Nguyễn Văn Thành - người có 20 năm nghiên cứu về vật liệu xây dựng truyền thống Hội An - chia sẻ: "Mỗi viên gạch cổ là tác phẩm nghệ thuật hoàn chỉnh. Lớp patina tự nhiên hình thành qua năm tháng tạo nên màu xanh rêu độc nhất vô nhị, không thể sao chép bằng bất kỳ công nghệ hiện đại nào". Hiện tượng này xảy ra do phản ứng hóa học giữa khoáng chất trong đất sét với muối biển và độ ẩm không khí, tạo nên lớp bảo vệ tự nhiên giúp gạch chống chịu được khí hậu khắc nghiệt miền Trung.

Trong dự án phục chế nhà cổ Tấn Ký năm 2019, các chuyên gia đã phát hiện kỹ thuật "gạch sống" độc đáo. Thay vì nung chín hoàn toàn, những viên gạch dùng cho phần móng được nung ở nhiệt độ thấp hơn 200°C, tạo ra cấu trúc xốp có khả năng hút ẩm và giãn nở nhiệt vượt trội. Công trình xây bằng loại gạch này thường có tuổi thọ trên 300 năm mà không cần trùng tu lớn. Kết quả phân tích bằng máy EDX tại Đại học Bách khoa Hà Nội cho thấy thành phần khoáng vật trong gạch cổ Hội An chứa 37% illite - tỷ lệ cao gấp 3 lần so với gạch hiện đại.

Bảo tồn di sản gạch cổ đang đối mặt với thách thức kép: nguồn nguyên liệu đất sét truyền thống cạn kiệt và sự thay thế dần bằng vật liệu công nghiệp. Nghệ nhân Lê Văn Mẫn (78 tuổi) - một trong số ít người còn nắm giữ bí quyết làm gạch cổ - tâm sự: "Để tạo ra 1m² gạch đạt chuẩn di sản cần 40 ngày lao động thủ công, trong khi gạch công nghiệp chỉ mất 2 giờ". Dự án "Hồi sinh gạch cổ" do UNESCO tài trợ đang thử nghiệm phương pháp tái chế gạch vụn kết hợp phụ gia sinh học, hứa hẹn mở ra hướng đi bền vững cho công tác bảo tồn.

Mỗi hoàng hôn buông xuống phố cổ, ánh đèn lồng vàng cam phản chiếu trên mặt gạch xanh tạo nên khung cảnh đẹp như cổ tích. Những viên gạch im lặng kể câu chuyện về sự giao thoa văn hóa, về đôi bàn tay tài hoa của tiền nhân và cả trách nhiệm gìn giữ cho muôn đời sau. Khi bước chân du khách lướt nhẹ trên con đường gạch rêu phong, âm thanh leng keng từ chiếc xe đạp cũ vang lên như bản nhạc thời gian bất tận.