Hướng Dẫn Thiết Lập Tỷ Lệ Thanh Toán Trong Công Trình Xây Dựng

Trong lĩnh vực xây dựng cơ bản, việc xác định tỷ lệ thanh toán theo từng giai đoạn là yếu tố then chốt đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án. Bài viết này sẽ phân tích các nguyên tắc thiết lập tỷ lệ thanh toán phù hợp, đồng thời đưa ra giải pháp tối ưu cho chủ đầu tư và nhà thầu.

Tầm quan trọng của phân chia tỷ lệ thanh toán
Hệ thống thanh toán theo tiến độ không chỉ giúp cân đối dòng tiền mà còn tạo động lực cho các bên tuân thủ cam kết. Thực tế cho thấy, 73% dự án phát sinh tranh chấp tại Việt Nam liên quan đến việc điều chỉnh tỷ lệ thanh toán không rõ ràng. Một kế hoạch phân bổ hợp lý cần dựa trên ba yếu tố: khối lượng công việc hoàn thành, thời gian thực hiện và rủi ro kỹ thuật.

Nguyên tắc thiết lập tỷ lệ chuẩn
Theo quy chuẩn xây dựng Việt Nam QCVN 01:2023, tỷ lệ thanh toán tối thiểu cho giai đoạn chuẩn bị mặt bằng nên chiếm 10-15% tổng giá trị hợp đồng. Giai đoạn thi công phần thô thường áp dụng tỷ lệ 35-40%, trong khi hoàn thiện chiếm 25-30%. 5% cuối cùng nên được giữ lại làm bảo lãnh chất lượng.

Ví dụ điển hình từ dự án khu đô thị Smart City tại Đà Nẵng cho thấy, việc áp dụng tỷ lệ 15-40-30-15 cho 4 giai đoạn chính đã giảm 40% rủi ro chậm tiến độ. Công thức này cho phép nhà thầu có đủ kinh phí duy trì nhân công và vật tư, đồng thời đảm bảo chủ đầu tư kiểm soát được chất lượng từng hạng mục.

Giải pháp linh hoạt cho trường hợp đặc biệt
Đối với các dự án sử dụng công nghệ mới hoặc vật liệu nhập khẩu, chuyên gia khuyến nghị tăng tỷ lệ ứng trước lên 20-25%. Phương pháp "thanh toán theo milstone kép" đang được áp dụng rộng rãi: 50% khi hoàn thành mốc kỹ thuật và 50% sau nghiệm thu. Cơ chế này đặc biệt hiệu quả với hạng mục móng cọc khoan nhồi hoặc hệ thống điện thông minh.

Công cụ hỗ trợ giám sát
Ứng dụng phần mềm quản lý xây dựng như Consware hoặc BuildEco cho phép tự động hóa việc xác nhận tiến độ thanh toán. Tính năng tích hợp BIM 4D giúp đối chiếu trực tiếp giữa bản vẽ thiết kế và khối lượng thi công thực tế, từ đó tính toán chính xác tỷ lệ cần chi trả.

Bài học từ các dự án thất bại
Phân tích 58 dự án bị đình trệ trong giai đoạn 2020-2023 cho thấy 62% trường hợp do phân bổ thanh toán dồn vào giai đoạn cuối. Hiện tượng "ỳ thanh khoản" khiến nhà thầu không đủ nguồn lực duy trì hoạt động, dẫn đến chất lượng thi công giảm sút. Giải pháp khắc phục là thiết kế lịch thanh toán có tần suất đều đặn, mỗi 2-3 tuần/đợt cho các hạng mục chính.

Xu hướng mới trong quản lý tài chính công trình
Mô hình "thanh toán liên thông" đang được thử nghiệm tại các tỉnh phía Nam, cho phép chuyển tiền trực tiếp từ ngân hàng giám sát đến nhà cung cấp phụ liệu. Cơ chế này giảm 30% thời gian xử lý hồ sơ và hạn chế rủi ro sử dụng vốn sai mục đích.

Kết hợp giữa nguyên tắc truyền thống và công nghệ hiện đại sẽ tạo ra hệ thống thanh toán minh bạch, hiệu quả. Chủ đầu tư nên tổ chức hội thảo kỹ thuật định kỳ để thống nhất tiêu chí nghiệm thu, tránh tranh chấp phát sinh trong quá trình thi công.